صرف میر

1- اگر کسی بحث کند که أیَّد فعل ماضی است چرا معنای مضارع میدهد جواب گوئیم که عرب فعل ماضی را در هشت جا بمعنای مضارع استعمال میکند چنانکه شاعر گفته است: معنی ماضی مضارع میشود در هشت جا***عطف ماضی بر مضارع یا کلام ابتداء بعد لفظ حیث دیگر در پی موصول دان***بعد حرف شرط باشد یا معه جمله دعاء بعد همزه سوی ماضی او واقع شود***نیز آن ماضی که باشد بعد لفظ کلّما اول نحو قوله تعالی: یوم ترجف الأرض والجبال و کانت الجبال کثیبا مهیلا. دوم نحو قوله تعالی: ونزعنا ما فی صدورهم من غل تجری من تحتهم الانهار. سوم نحو قوله تعالی: اُسکن أنت وزوجک الجنه و کلا منها حیث شئتما. چهارم نحو الاسم ما دل علی معنی مستقل غیر مقترن بأحد الأزمنه و نحو قوله تعالی ان الذین آمنوا وعملوا الصالحات أنا لانضیع اجر من أحسن عملا پنجم نحو قوله تعالی ان عدتم عدنا ونحو قول الشاعر: دسّت رسولا بأن القوم ان قدروا***علیک یشفوا صدورا ذات تو غیر ششم نحو ایدک الله و نحو تبّت یدا ابی لهب. هفتم نحو قوله تعالی سواء علیهم ءأنذر تهم ام لم تنذرهم لایؤمنون . هشتم نحو قوله تعالی کلما دخلت امه لعنت اختها حتی اذا ادّارکوا فیها جمیعاً. بدانکه در حاشیه نوشته شده که عرب فعل ماضی را در چهار جا بمعنی مضارع میخوانند بعد از آن چهار مثال ذکر کرده و حال آنکه مثال اول و دوم و چهارم از انشاءات است و همچنین بعضی هشت صورت در شعر شاعر با اینکه از کلام ابن هشام در آخر بحث لام عامله جزم یعنی لام أمر میگوید که انشاء دلالت بر زمان ندارد و هذا نصه:انّ المحققین علی انّ افعال الانشاء مجرده عن الزمان کبعت واقسمت وقبلت واجابوا عن کونها مع ذلک ایضا افعالا بان تجردها عن الزمان عارض لها عند نقلها عن الخبر ولا یمکنهم ادعاء ذلک فی نحو قم لانه لیس له حاله غیر هذه وحینئذ فیشکل فعلیته فاذا ادعی ان اصله لتقم کان الدال علی الانشاء اللام لا الفعل. وایضا اشکال دیگری بر حاشیه وارد است و آن اشکال اینست که اول و چهارم هر دو از اقسام دعا میباشند و اول دعا ء بخیر بودن و چهارم دعاء بشر بودن سبب تعدد نمیشود یعنی چهارم چون دعاء بشر است از دعا بودن خارج نیست فتدبر تعرف. واما صورت سوم پس ظاهر اینست که در معرض تعریف بودن اثری در معنای مضارع شدن ندارد چون احتمال دارد که بعد از موصول بودن موثر باشد چنان که در شعر صورت چهارم شمرده شده.

2- قوله: بدان ایدک الله تعالی فی الدارین ، اگر کسی بحث کند که ایّد فعل ماضی است چرا معنی مضارع میدهد جواب میگوئیم که عرب فعل ماضی را در چهار جا بمعنی مضارع میخواند: اول در معرض دعا مثل ایدک الله تعالی،دوم در معرض خطبه مثل انکحت و زوجت، سیم در معرض تعریف مثل الکلمه ما دلّ، چهارم در معرض نفرین نحو قوله تعالی: تبّت یدا أبی لهب

3- اگر کسی بحث کند که چرا کلمات لغت عرب بر سه گونه است، زیاده و کم نیست جواب میگوئیم که کلمه یا دلالت بر معنی خود فی نفسه میکند یا نمیکند ، آنکه نمیکند حرف است مثل مِن و إلی و آنکه دلالت میکند یا مقترن است بأحد أزمنه ثلاثه یا مقترن نیست، و آنکه دلالت بر معنی خود میکند و مقترن نیست بأحد ازمنه ثلاثه «اسم» است چون رجُلٌ و عِلمٌ و آنکه دلالت بر معنی خود میکند و نزدیک بأحد أزمنه ثلاثه هم میشود آن «فعل» است چون ضرَبَ ودَحْرَجَ و فعل در لغه بمعنی کار است و در اصطلاح آن کلمه ایست که خود بخود بمعنی خود دلالت کند و بیکی از سه زمان نزدیک باشد و آن را از برای آن فعل گفتند که در معنی وی معنی کار است.